آموزشی علمی

آسمان، بخش مامایی!

۰ 56 خواندن این مطلب 3 دقیقه زمان میبرد

راهنمای مطالعه

جنس و ساختار سحابی
انواع سحابی ها
سحابی گسیلشی
سحابی های سیاره نما
اما آینده خورشید چطور؟

هزاران سال قبل اختر شناسان مسلمان یک توده ابر کم نور را در صورت فلکی جبار(شکارچی) مشاهده کردند که بسیار جالب و به سه ستاره روشن کمربند جبار، خیلی نزدیک بود.

قرن ها بعد که تلسکوپ اختراع شد،اختر شناسان تعداد بیشتری از این توده‌های مه آلود را در آسمان مشاهده کردند و آنها را سحابی نامیدند. این لغت در زبان لاتین نیز به معنی ابر(Nebula) است.

جنس و ساختار سحابی

سحابی‌ها در واقع ابرهایی از ذرات گاز و غبار در فضا هستند که پیرامون هم گرد آمده‌اند. این گازها بطور عمده از هیدروژن و ذرات غبار از کربن و سیلیس تشکیل شده‌اند.

در سالهای گذشته از آنجا که اجرام عمق آسمان در میان سایر ستارگان به صورت نقاطی تار نمایان می‌شدند، اخترشناسان برای نام گذاری همه آنها از واژه سحابی استفاده می‌نمودند.

اما در آینده دریافتند که برخی از این سحابی ها در واقع خوشه‌های ستاره‌ای، کهکشان ها و یا سایر اجرام دور دست بوده اند که و نام سحابی به غلط مورد استفاده قرار گرفته بود.

امروزه دانشمندان از واژه سحابی فقط برای نام گذاری ذرات گاز و غبار استفاده می‌کنند.

انواع سحابی ها

سحابی‌های گازی به صورت کلی در دو دسته طبقه بندی می شوند:

۱. سحابی پخشنده

۲. سحابی سیاره نما

سحابی های پخشنده نیز به سه دسته گسیلشی ، بازتابی و تاریک تقسیم می‌شود.

سحابی گسیلشی

ابری است که در آن ستارگان بسیار درخشانی جای دارند.

نور این ستارگان باعث برانگیختی مواد سحابی شده و در نتیجه نور نسبتا فراوانی از سحابی گسیل می‌شود. سحابی جبار در کمربند صورت فلکی شکارچی از همین نوع است.

به عقیده دانشمندان سحابی‌های گسیلشی در واقع زایشگاه ستاره‌ای هستند. که صد ها هزار ستاره با اندازه های مختلف در آن متولد می‌شوند.

گرانش بسیار زیاد، باعث می‌شود ذرات گاز و غبار باهم برخورد کرده، جذب یکدیگر شوند و در طی میلیون ها سال با متراکم شدن این ذرات در دما و فشار بسیار زیاد، ستاره ای به دنیا می آید که شروع به تابندگی می‌کند.

سحابی بازتابی

اگر ستارگانی که در درون و یا اطراف سحابی وجود دارند، از نوع سرد باشند، به دلیل تابش ضعیف امواج، قادر به بر انگیختن ذرات گاز نیستند؛ در نتیجه سحابی قادر به گسیل نور نخواهد بود و در عوض نور ستارگان اطراف را بازتاب می‌کند. (مانند آینه عمل می کنند)

طیف نوری که از این سحابی‌ها بازتاب می‌شود، با طیف نور ستارگان اطراف آن یکسان است.

ابرهایی که ستارگان خوشه پروین را در بر گرفته‌اند از همین نوع هستند.

سحابی تاریک

اگر در درون یا نزدیکی سحابی، ستاره‌ای قرار نگرفته باشد که نور آن را تأمین کند، آن سحابی را تاریک می‌نامند.

مشاهده سحابی های تاریک فقط در صورتی ممکن است که در مقابل سحابی روشن دیگری قرار گیرند.

مثال بر جسته اینگونه سحابی، سحابی سر اسب در صورت فلکی جبار است.

سحابی های سیاره نما

جدا از این سه گروه سحابی ها، برخی از سحابی ها از ستاره‌ها تشکیل می‌شوند. ستاره‌هایی مانند خورشید در پایان زندگی یعنی در مرحله بعد غول سرخی لایه‌های بیرونی جو خود را به صورت سحابی در فضا می‌پراکنند. این سحابی ها را سیاره نما می‌نامند.

آنها را به این سبب سحابی سیاره نما می‌نامند که وقتی با یک تلسکوپ به آنها نگاه می‌کنیم مایل به سبز دیده می‌شوند و به نحوی یادآور ظهور قرصهای سیاره اورانوس و نپتون بودند.(۲)

زندگی ستاره‌های پرجرم تر از خورشید، با انفجار ابر نواختری(۳) پایان می‌یابد و سحابی بزرگ و گسیخته‌ای از انفجار آن ها به جا می‌ماند.

اما آینده خورشید چطور؟

یک ستاره تنها، در واقع بیشتر لایه‌های بیرونی اش را بعد از مرحله غول سرخ، از دست می‌دهد. اما «اورسولا دمارکو» از موزه تاریخ طبیعی آمریکا، خیلی مطمئن نیست که این منجر به یک سحابی سیاره نمای مرئی شود. به گفته وی ، اگر یک غول با چرخشی سریع به دوران در نیاید، از دست دادن جرم ممکن است برای مدت بسیار طولانی، کُند و پایدار باقی بماند، که این منجر به سحابی می‌شود که رقیق و نامرئی است.

به علاوه، بخاطر جرم کم خورشید و تحول آرام آن، ممکن است بعد از انفجار و تشکیل ابر خود،هرگز دل انگیزی وتوانایی درخشان کردن خود را نداشته باشد. (یعنی مانند کیکی می شود که صرفا وا رفته است!)

به گفته «دمارکو»، برای جرمی مانند خورشید، وجود یک ستاره همدم ضروری است. در واقع، ممکن است بسیاری از ستارگان منفرد، هرگز یک سحابی سیاره نمای مرئی تولید نکنند.